Θαλάσσια περιβαλλοντικά πάρκα στο Αιγαίο: ας έρθουν να ενώσουν.

Μετά την ανακοίνωση, από πλευράς Ελλάδος, για την δημιουργία των δυο θαλάσσιων πάρκων σε Αιγαίο και Ιόνιο πέλαγος, ακολούθησε η αντίδραση επί αυτής της πρωτοβουλίας, τουλάχιστον όσον αφορά στο Αιγαίο, από την Τουρκία και ακολούθως η πληροφορία ότι θα ξεκινήσει και αυτή η χώρα τη δική της πρωτοβουλία για τη χαρτογράφηση παρόμοιων πάρκων.

Υπάρχουν ήδη δημοσιευμένες κάποιες πρώτε προσεγγίσεις (Marine Protected areas in the High Seas of the Aegean and EasternMediterranean Seas (blackmeditjournal.org), όπου προτείνεται η δημιουργία τεσσάρων πάρκων στο Αιγαίο, εκ των οποίων το πρώτο πάρκο θα εκτείνεται μεταξύ Χαλκιδικής, Θάσου και Ίμβρου, το δεύτερο μεταξύ Σκύρου και Λέσβου, το τρίτο πάρκο ανάμεσα σε Ρόδο, Σύμη και Τήλο και το τέταρτο βόρεια της Κρήτης. Επιπλέον, προτείνει την κήρυξη τεσσάρων ακόμη πάρκων γύρω από την Κύπρο…

Σαν να περνά από τα μάτια μας, σε πλάνα, με πανομοιότυπο τρόπο η διαχείριση της συζήτησης για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή…

Διαδικασία που άφησε, μετά πενήντα χρόνια και τις δυο χώρες με τους όποιους υδρογονάθρακες υπάρχουν (αν υπάρχουν) στο “χέρι”. Xωρίς κανένα όφελος σε καμιά από τις δύο, αλλά με πολλά προστιθέμενα και διαρκώς αυξανόμενα σημεία τριβής και αντιπαράθεσης.

Αντί να βρεθούν κοινοί τρόποι διαχείρισης και εκμετάλλευσης των όποιων κοιτασμάτων (συν εκμετάλλευση), προς αμοιβαίο όφελος των δυο χωρών, παρέμειναν ανεκμετάλλευτα. Τώρα πλέον και μυαλά να αλλάξουν οι δύο χώρες, οι παγκόσμιοι περιορισμοί για τη χρήση των υδρογονανθράκων, ελαχιστοποιούν τα ενδεχόμενα οφέλη...

Οι προσπάθειες για ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης και συμβιβασμών, που είχε στο διπλωματικό επίπεδο συζητήσεων επιτευχθεί στα τέλη της διακυβέρνησης Σημίτη, δεν ευοδώθηκε, μιας και η επόμενη κυβέρνηση του κου Καραμανλή επέλεξε την επαναφορά στο στάδιο της δομικής ακινησίας και της αδράνειας. Μια μικρή αναζήτηση θα εμπλουτίσει το φάκελο των “χαμένων ευκαιριών” και για τις δυο χώρες, μιας και στο τέλος της ημέρας, το αποτέλεσμα δείχνει ότι κάθε χθες ήταν πιο εύκολο να οδηγήσει σε πιθανούς συμβιβασμούς και βήματα διευθέτησης διαφορών, περισσότερο από το κάθε αύριο…

Το τελευταίο περιστατικό διαμάχης, με φόντο τα θαλάσσια πάρκα, δείχνει ένα άλλο παράδειγμα που οι δυο χώρες μπορούν να προβάλλουν την αδυναμία ή απροθυμία τους να συνεργαστούν ή την προωθητική ενδεχόμενη επιλογή τους να "αλλάξουν υπόδειγμα" διαχείρισης και μεθοδολογίας διευθέτησης των αντιθέσεων τους.

Από τη θεωρία του "μηδενικού αθροίσματος" δηλαδή να περάσουν στην εποχή του "win-win".

Με δεδομένες τις αντιθέσεις, επιφυλάξεις και διαφορές τους οι δυο χώρες να αποφασίσουν να συνεργαστούν στο κρίσιμο ζήτημα της προστασίας του θαλάσσιου οικοσυστήματος, με ότι αυτό σημαίνει για την ωφέλεια στην ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και για την προστιθέμενη αξία στην διπλωματική ατμόσφαιρα και στο θετικό κλίμα στις διμερείς σχέσεις των δυο χωρών.

Τα θαλάσσια πάρκα, που οριοθετούνται σε μια συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή, γίνονται για την επίτευξη οικολογικής βιωσιμότητας, για τη δυνατότητα ελεγχόμενων θαλάσσιων δραστηριοτήτων (οικονομικών, ερευνητικών, ψυχαγωγικών κλπ.) και σε κάθε περίπτωση για τηνπροστασία της βιοποικιλότητας.

Προφανώς και ανάλογα με τις ηγεμονεύουσες τελικά πολιτικές αντιλήψεις, έχουν τις αντίστοιχες πιθανότητες να αποτελέσουν χώρο συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων διαφορετικών χωρών ή πεδίο όξυνσης των αντιθέσεών τους και αμφισβήτησης των όποιων θετικών προθέσεών τους.

Πράγματι το θέμα απαιτεί προσεκτικούς διπλωματικούς χειρισμούς, μιας και από όσο αναζήτησα, χωρίς να είμαι ειδικός, στη διεθνή βιβλιογραφία, το διεθνές δίκαιο δεν παρέχει σαφείς οδηγίες για τη διασυνοριακή θαλάσσια διατήρηση και λειτουργία τέτοιων πάρκων.

Είναι πράγματι γεγονός ότι υπάρχουν περιπτώσεις, σε παγκόσμιο επίπεδο, στις οποίες τα κράτη έχουν χρησιμοποιήσει θαλάσσια πάρκα για να αποκτήσουν δικαιώματα επί των αμφισβητούμενων θαλάσσιων πόρων, να περιορίσουν την ελευθερία των άλλων και να θεσπίσουν κυριαρχία στον θαλάσσιο χώρο.

Ωστόσο, όμως, υπάρχουν και αρκετά πετυχημένα παραδείγματα σε επίπεδο συνεργασίας για τέτοιες δραστηριότητες. Ένα παράδειγμα είναι η συνεργασία μεταξύ της Μαλαισίας και των Φιλιππίνων το 1996 για την πρώτη θαλάσσια διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στην Ασία. Στο πλαίσιο αυτό, έγινε μνημόνιο συμφωνιών μεταξύ των δύο κυβερνήσεων.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), περίπου το ένα τρίτο όλων των χερσαίων τοποθεσιών υψηλής βιοποικιλότητας διασχίζουν τα διάφορα εθνικά χερσαία σύνορα.

Επομένως η συνεργασία, εφόσον επιλεγεί ως υπόβαθρο, θα έχει σημαντική προστιθέμενη αξία και εισροή μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών σε κάθε περίπτωση και εν προκειμένω μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.

Ας θυμηθούμε τι συνέβη στα Ίμια. Ας συνειδητοποιήσουμε ότι εκεί θυσιάστηκαν Έλληνες, ως αποτέλεσμα μιας αδυναμίας διαχείρισης της “μάχης της τσιπούρας”, που το ονόμασαν και ως η αντιπαράθεση για τις γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο...

Είκοσι περίπου οικογένειες-επιχειρήσεις από τη μια και αντίστοιχες από την άλλη πλευρά, επιχειρούν να βγάλουν σε δυο μήνες τη σοδιά της χρονιάς, από τα ΝικολοΒάρβαρα μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου, μιας και στην περιοχή μαζεύεται η τσιπούρα της Μεσογείου για να γεννήσει…

Πόσο μεγάλη αύξηση στον πληθυσμό της μεσογειακής τσιπούρας θα είχαμε, προς όφελος της αλιείας και πόσο λιγότερα προβλήματα αντιθέσεων μεταξύ των δυο χωρών, αν συμφωνούσαν οι δυο χώρες ότι η περιοχή αυτή και για την συγκεκριμένη περίοδο, αποτελεί προστατευμένο θαλάσσιο πάρκο, που την προστασία του θα την ελέγχουν από κοινού με συμπεφωνημένες δράσεις και εργαλεία.

Τα άμεσα οικονομικά οφέλη, από την αύξηση του πληθυσμού της τσιπούρας στην Μεσόγειο και ειδικά στην κοινή περιοχή, θα είναι τόσα και τέτοια ώστε θα επαρκούσαν να χρηματοδοτούνται όχι μόνον οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις των δυο χωρών που σήμερα ανταγωνίζονται εκεί, αποτελώντας αιτία σύγκρουσης των δυο χωρών, αλλά να αποτελούν αυτές οι ίδιες τα επιχειρησιακά και επιχειρηματικά εργαλεία υλοποίησης αυτής της επιλογής.

Προφανώς η διπλωματία αλλά και η εξέλιξη της μεθοδολογίας "διαβούλευσεων" μπορεί πλέον να δίνει διεξόδους, αν υπάρξει η συγκεκριμένη επιλογή. Ιδιαιτέρως για την περίπτωση των θαλάσσιων πάρκων, μια μέθοδος κοινής διακυβέρνησης για τις προστατευόμενες περιοχές μπορεί να επιτευχθεί έπειτα από μια διαδικασία διαβούλευσης και ανταλλαγής πληροφοριών, μετά την οποία μπορούν να δημιουργηθούν κοινές επιτροπές διαχείρισης και παρακολούθησης. Νομικά μέσα, όπως η σύνταξη διμερών συνθηκών ή μνημονίων συνεννόησης, μπορούν να ενισχύσουν τη διαδικασία.

Αντί λοιπόν για αμοιβαίες, δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες, καχυποψίες, οι δύο χώρες μπορούν να προσπαθήσουν ώστε να βρουν μια λύση για να ξεπεράσουν αυτήν την τελευταία αιτία πρόκλησης αντιθέσεων, που αφορά στα θαλάσσια πάρκα.

Τα θαλάσσια πάρκα και οι διασυνοριακές προσπάθειες διατήρησης της βιοποικιλότητας είναι ένας ιδανικός τρόπος για τη διατήρηση της φύσης, ενώ παράλληλα τροφοδοτούν τη συνεργασία μεταξύ των κρατών και των λαών τους. Για άλλη μια φορά, ο διάλογος είναι απαραίτητος.

Υ.Γ. Λίγο πριν κάνω την ανάρτηση αυτή εντόπισα την σχετική ανάρτηση του Παντελή Καψή στο f/b και στην "Athens voice", με τίτλο “Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του;” και με ενδιαφέρον διέκρινα μια ιδέα σκέψη του όπως την κατέγραψε: «…Στο Αιγαίο προέχει η προστασία του περιβάλλοντος. Ιδού λοιπόν η μεγάλη ευκαιρία: ένα πάρκο που θα εκτείνεται στα χωρικά ύδατα και των δύο χωρών, χωρίς διάκριση. Θα προστατεύεται από ένα κοινό σώμα θαλασσο-φυλάκων με μεικτή εναλλασσόμενη διοίκηση. Κάτι σαν μια ανεξάρτητη αρχή με πολύ συγκεκριμένες αρμοδιότητες που θα οριστούν από τις δύο χώρες. Αν είμαστε ειλικρινείς, αν δηλαδή πραγματικά ενδιαφέρει η προστασία του περιβάλλοντος, τότε δεν μπορώ να σκεφτώ γιατί κάποιος θα φέρει αντιρρήσεις. Είναι το ιδανικό πεδίο συνεργασίας…».